Δευτέρα 24 Νοεμβρίου 2008

ΘΕΜΑ: ΕΡΑΣΜΟΣ - ΡΑΜΠΕΛΑΙ

Μελετήστε προσεκτικά: την ενότητα 2.1, όλο το τρίτο κεφάλαιο του Α΄ τόμου της Ιστορίας της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας - ειδικότερα τις ενότητες 3.1, 3.2 και 3.4.3 - , τις σελίδες από τα Ευρωπαϊκά Γράμματα, τ. Α΄ στις οποίες παραπέμπουν οι παραπάνω ενότητες, όπως και τα αποσπάσματα από το Μωρίας εγκώμιον του Εράσμου και τον Γαργαντούα του Ραμπελαί. Στη συνέχεια, συνθέτοντας ένα κείμενο, προσπαθήστε:



1) Να σχολιάσετε συνοπτικά τη σημασία των εξελίξεων που σημειώνονται στο χώρο της παιδείας από τον 14ο έως τα μέσα του 16ου αιώνα, οι οποίες σηματοδοτούν το σταδιακό πέρασμα από το θεοκεντρικό Μεσαίωνα στην εκκοσμίκευση του Ουμανισμού και να εντάξετε τους δύο παραπάνω συγγραφείς στο πλαίσιο των πνευματικών και λογοτεχνικών τάσεων της εποχής αυτής.

2) Να περιγράψετε τα κοινωνικά φαινόμενα που επιχειρούν να αναδείξουν οι δύο συγγραφείς στα κείμενά τους, εξετάζοντας τη στάση του καθενός απέναντι σ' αυτά. Παράλληλα να αναφέρετε τα μέσα (ρητορικά σχήματα, ύφος, γλώσσα) που αξιοποιούν, προκειμένου να συνδυάσουν την κοινωνική κριτική με το κωμικό στοιχείο.

3) Λαμβάνοντας υπόψη ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα από τη ζωή και το έργο του Εράσμου και του Ραμπελαί, επιχειρήστε να εντοπίσετε τα γνωρίσματα εκείνα που επιτρέπουν να θεωρήσουμε τα δύο υπό εξέταση κείμενα αντιπροσωπευτικά του ουμανιστικού πνεύματος, αλλά και της διαρκούς έντασης που υπάρχει ανάμεσα στην ουμανιστική λογιοσύνη και την καθολική εκκλησία.

Με βάση τις απαντήσεις σας στα παραπάνω ερωτήματα, σχολιάστε ποιο ή ποια στοιχεία των δύο κειμένων θα θεωρούσατε πρωτοποριακά για την εποχή τους.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ξεκινώντας την εκπόνηση αυτής της εργασίας , είναι απαραίτητη η αναφορά και η αποσαφήνιση ορισμένων ορών και ονομάτων που θα χρησιμοποιηθούν , μιας και η εργασία στηρίζεται στην ορθή κατανόηση αυτών των εννοιών. Στην εργασία θα γίνει αναφορά σε 2 λόγιους της εποχής, τον Ντεζιντέριους Έρασμο και τον Φρανσουά Ραμπελαί σε σχέση με το περιεχόμενο των έργων τους .Επίσης , ο θεοκεντρικός μεσαίωνας ως εποχή στην οποία θρησκεία και Καθολική Εκκλησία κατέχουν την υψηλότερη θέση στην πυραμίδα της εξουσίας και η ουμανιστική λογιοσύνη ως έκφραση των αποτελεσμάτων της Αναγέννησης στην λογοτεχνία με ανθρωποκεντρική οπτική.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Κατά τον 14ο αιώνα ξεκινά από την Ιταλία η καλλιτεχνική και πνευματική κίνηση που ονομάζεται αναγέννηση η οποία εξαπλώθηκε μέχρι τον 16ο αιώνα σε ολόκληρη την Ευρώπη με ταχείς ρυθμούς. Μέσα σε μια ενθουσιώδης ατμόσφαιρα οι άνθρωποι αρχίζουν να δημιουργούν σπουδαία έργα σε όλα τα επίπεδα. Έργα ζωγραφικής , γλυπτικής , αρχιτεκτονικής και λογοτεχνίας που θαυμάζονται ακόμη και σήμερα. Πηγή αυτής της έμπνευσης υπήρξε το αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό πνεύμα καθώς και ο πολιτισμός των 2 φυλών φέρνοντας και πάλι την ανθρώπινη ύπαρξη στο επίκεντρο της δημιουργίας και σκέψης. Η σκέψη του μεσαίωνα έβλεπε τη ζωή στη γη ως προετοιμασία για τη «βασιλεία των ουρανών» ενώ ,η αναγεννησιακή σκέψη ήθελε να διαμορφώσει την επίγεια ζωή ειρηνική και ευτυχισμένη, υιοθετώντας την αρχαιοελληνική θεώρηση περί ευδαιμονίας σ' αυτή τη ζωή, σ' αυτόν τον κόσμο. Οι ουμανιστές προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τη φύση και την κοινωνία με κριτικό πνεύμα και με ορθολογικές αρχές και να ξεφύγουν από τη θρησκοληψία, την αμάθεια και το σκοταδισμό.
Η ανθρωποκεντρική αυτή θεώρηση του κόσμου προβάλλεται ιδιαίτερα στο μοντέλο της παιδείας που προωθούν οι λόγιοι της εποχής, σκοπός της οποίας θα πρέπει να είναι η βελτίωση των συνθηκών της ζωής του ανθρώπου και η αξιοποίηση των πνευματικών ικανοτήτων του: Στόχος είναι να «καθιστά τον άνθρωπο ικανό να ασχοληθεί με τις τέχνες και τα γράμματα αλλά και με το δημόσιο βίο και τις επιστήμες, να συνομιλεί με σύνεση αλλά και να πράττει επιδέξια». Απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη αυτού του σκοπού είναι η ενασχόληση με τις ανθρωπιστικές σπουδές. Αυτό σημαίνει την γνώση της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γλώσσας και την μελέτη και επανερμηνεία της κλασικής γραμματείας. Έτσι, από την μια πλευρά οι λόγιοι μελετούν, μεταφράζουν και σχολιάζουν τους αρχαίους συγγραφείς και από την άλλη επιδίδονται στην παραγωγή νέων (ενυπόγραφων πια, σε αντίθεση με τον μεσαίωνα) έργων, με εμφανή βέβαια στοιχεία απομίμησης των αρχαίων προτύπων.Σε αυτό το κλίμα διαμορφώνεται το πνευματικό κίνημα του ουμανισμού που πήρε τεράστιες διαστάσεις με την ανακάλυψη της Τυπογραφίας. Έτσι, στις αρχές του 16ου αιώνα με την Μεταρρύθμιση οι νέες αυτές ιδέες εκφράζονται και στον χώρο της θρησκείας. Η κεντρική ιδέα εκείνης της περιόδου προτάσσει την αληθινή πίστη ως δρόμο για τη σωτηρία ψυχής από τον θεό και όχι οι διάφορες εκδηλώσεις λατρείας όπως η προσευχή και η νηστεία, οπότε η σωτηρία εναπόκειται αποκλειστικά και μόνο στον άνθρωπο. Η Καθολική εκκλησία αντιδρά με την Αντιμεταρρύθμιση, όπως συνηθίζεται να αποκαλούνται τα μέτρα που πήρε η Εκκλησία της Ρώμης για να αντιμετωπίσει την Μεταρρύθμιση. Είναι λοιπόν φανερό πως η μετάβαση από τις σκοτεινές λογικές του Μεσαίωνα στην εκκοσμίκευση του Ουμανισμού συνετέλεσαν το πνεύμα της Αναγέννησης , η Μεταρρύθμιση καθώς και η τυπογραφία.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2.1

Ο Έρασμος, διακεκριμένος λόγιος και θεολόγος της εποχής ,υπήρξε αμφισβητίας και ουμανιστής. Παραμένοντας κληρικός Ρωμαιοκαθολικός για όλη του τη ζωή, άσκησε δριμεία κριτική σε όλα τα θέματα πάνω στα οποία θεωρούσε πως η Καθολική Εκκλησία υπερέβαλλε, αντιδρώντας με διάφορες κινήσεις , όπως για παράδειγμα η απόρριψη της πρότασης από τη μεριά της Εκκλησίας για τον διορισμό του σε Καρδινάλιο. Στο έργο του Πραγματεία στην Προετοιμασία για τον Θάνατο (De preparatione ad mortem) έκανε ξεκάθαρη τη θέση του ότι μόνο η πίστη στην εξιλεωτική θυσία του Ιησού Χριστού αποτελεί εγγύηση για αιώνια ζωή και όχι τα ιερά μυστήρια και οι τελετουργίες της Εκκλησίας. Επίσης, κατέκρινε την εξουσία του κλήρου και την λατρεία των ιερών λειψάνων.Η θέση του αυτή , τον συγκαταλέγει στο ρεύμα του ουμανισμού και της Μεταρρύθμισης η οποία εξέφραζε όπως είπαμε παραπάνω την άποψη που ασπαζόταν και ο Έρασμος.

Ο Έρασμος στο έργο του «Μωρίας Εγκώμιον» χρησιμοποιεί τις συμβάσεις της ουμανιστικής λογιοσύνης με στόχο να αμφισβητήσει τις προθέσεις της. Ψέγει την ιδιοτέλεια των λογίων αλλά και την αφέλεια του κόσμου. Μάχεται υπέρ της εγγραμματοσύνης και της καλλιέργειας, η οποία όμως θα έχει στόχο την πνευματική πρόοδο και την προσωπική βελτίωση. Αυτό που διακηρύσσει, δηλαδή, είναι η ίδια η ουσία του ουμανιστικού πνεύματος. Η διαρκής ειρωνεία είναι εμφανέστατη στο απόσπασμα «Έχουν πολύ μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους» , «Πιο αχάριστους, να μην παραδέχονται το καλό που τους κάνω, δεν έχω βρει». Επίσης ο τίτλος από μόνος του αποτελεί ειρωνεία μιας και το κείμενο αποτελεί εγκώμιο της Μωρίας= Τρέλα. Ως προς τη γλώσσα , το κείμενο είναι γραμμένο στην λατινική ενώ το ύφος είναι έντονα ειρωνικό και σαρκαστικό. Στο έργο του ο Έρασμος προσπαθεί να αναδείξει το ουμανιστικό πνεύμα , ειρωνευόμενος τις πρακτικές των διαφόρων λογίων που συμπαραστέκονται στις πρακτικές της Καθολικής Εκκλησίας, «Και οι Θεολόγοι...και ταράξω τις βρωμολυγαριές τους».

ΕΝΟΤΗΤΑ 2.2

Ο Φρανσουά Ραμπελαί, υπήρξε και αυτός διακεκριμένος λόγιος της εποχής της Αναγέννησης. Γιατρός στο επάγγελμα, βρέθηκε σε αντιπαράθεση με την Καθολική Εκκλησία, ιδιαίτερα μέσα από τα έργα του .Δεινός υποστηρικτής του κλασσικού και αρχαίου πνεύματος δεν θα μπορούσε παρά να αντιδρά στις πρακτικές της Εκκλησίας και του Πάπα.Παρά το γεγονός ότι υπήρξε και ο ίδιος μοναχός το αναγεννησιακό και ουμανιστικό πνεύμα που τον διακατείχε , τον ώθησε στην κριτική των πρακτικών της Καθολικής Εκκλησίας γράφοντας βιβλία με ειρωνικό και σατυρικό χαρακτήρα προς αυτές τις πρακτικές.

Στο έργο του Ραμπελαί «Γαργαντούας», είναι εμφανής ο αναγεννησιακός λόγος Ωστόσο στην κοσμοθεώρηση του Ραμπελαί οι σωματικές απολαύσεις δεν προτάσσονται ως αλληγορίες των πνευματικών., δεν είναι μόνο σωματική η αχαλίνωτη βουλιμία του Γαργαντούα, του Πανταγκρυέλ και της παρέας τους αλλά και βουλιμία του νου για γνώση και της ψυχής για αρετή! H ίδια αδρή και συχνά βίαιη γλώσσα επιστρατεύεται, , για να στηλιτεύσει σατιρίζοντας τους αρτηριοσκληρωτικούς θεσμούς, τον παπισμό της Ρώμης τον λογιοτατισμό, την αμάθεια, τον σκοταδισμό, την απληστία και τη σεμνοτυφία. Ο Ραμπελαί προσπαθεί με την χυδαιολογία και την αθυροστομία να προσδώσει ένα ειρωνικό ύφος στο κείμενό του για να υποτιμήσει προκαταλήψεις και στερεότυπα των μοναχών, που στο βιβλίο εκπροσωπούν την Καθολική Εκκλησία.Για παράδειγμα στα σημεία «Αδερφέ Ιωάννη, για μάζεψε αυτό το μυξόνερο που σου κρέμεται από τη μύτη»και «με νιο καλό κρασί, ορίστε μου που γίνομαι κριτής για τις κλανιές» το ειρωνικό και χυδαιολογικό στοιχείο είναι έντονα. Από πλευράς αφηγηματικής δομής ο Γαργαντούας και ο Πανταγκρυέλ ακολουθούν το μοντέλο των βίων υπερφυσικών ηρώων των λαϊκών αναγνωσμάτων (θαυμαστή γέννηση, μυητική εφηβεία, φανταστικά ανδραγαθήματα), αλλά αυτό το προδιαγεγραμμένο σχήμα γονιμοποιείται από την εγκυκλοπαιδική γνώση της Αναγέννησης, σφυρηλατείται με το κριτικό της πνεύμα, τα ιδανικά και τις ουτοπίες της, μεταλλάσσεται και «υπερβαίνεται» χάρη στη μεγαλοφυΐα του Ραμπελαί.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2.3

Ήταν λογικό και επόμενο και οι 2 συγγραφείς να συμπεριληφθούν στον περίφημο κατάλογο λογοκρισιών ΙΝΤΕΧ LIBRORUM PROHIBITORUM , ο οποίος είναι ένα κατάλογος εντύπων τα οποία λογοκρίθηκαν από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία καθώς τα θεωρούσε επικίνδυνα για την ίδια και για την πίστη των μελών της. Στις διάφορες εκδόσεις του περιέχονται οι κανόνες σχετικά με την ανάγνωση, την πώληση και τη λογοκρισία των βιβλίων.Ο σκοπός του καταλόγου ήταν η αποτροπή της ανάγνωσης «ανήθικων» βιβλίων, έργων και της διαφθοράς των πιστών. Ο κατάλογος δεν τροποποιούνταν αποκλειστικά ως αντίδραση σε βιβλία που είχαν ήδη κυκλοφορήσει, ενώ οι Καθολικοί συγγραφείς είχαν τη δυνατότητα να υπερασπίσουν τα γραφόμενά τους και μπορούσαν στη συνέχεια να ετοιμάσουν μια νέα έκδοση του έργου τους με τις απαιτούμενες διορθώσεις ή περικοπές έτσι ώστε να πάρουν την απαραίτητη έγκριση.



ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Εξετάζοντας λοιπόν και τα δύο κείμενα , είναι φανερό πως το ουμανιστικό πνεύμα διακατέχει και τους δύο συγγραφείς υποτιμώντας και στηλιτεύοντας με το ειρωνικό τους ύφος τις πρακτικές της Καθολικής Εκκλησίας «ταιριάζει στην αξιοπρέπεια των ιερών Γραφών να υποταχτούν στους κανόνες της γραμματικής» και «Κι άνθρωποι, που κηρύχνουν την αποστολική αγάπη, βάζουν τις φωνές και χαλούν τον κόσμο για ένα ράσο φορεμένο απ' την ανάποδη ή για ένα χρώμα λίγο πιο σκούρο». Από τη μια πλευρά λοιπόν ο Έρασμος , πλέκοντας το Εγκώμιο της Τρέλας και από την άλλη ο Ραμπελαί δημιουργώντας ένα σατυρικό παραμύθι αντιπαρέρχονται την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και τις τότε πρακτικές της.

Τα έργα τους, θα μπορούσαν να θεωρηθούν πρωτοποριακά για την εποχή κατά την οποία γράφτηκαν μιας και βλέπουμε πως σήμερα οι πρακτικές της Καθολικής Εκκλησίας έχουν παραγκωνιστεί από τη μεγαλύτερη μερίδα της κοινωνίας.Είναι πολύ σημαντικό και αξίζει μεγάλης προσοχής το λογοτεχνικό έργο των δύο αυτών «ανθρώπων», που παρά τις καταβολές και τις συνθήκες της συντηρητικής εκείνης εποχής , κατάφεραν να εναντιωθούν και τελικά σήμερα, στη σύγχρονη εποχή να επιβεβαιωθούν. Μαχόμενοι για την ανεξαρτησία της προσωπικότητας, για την ορθή γνώση και την πάταξη των σκοταδιστικών φαινομένων. Ο ουμανισμός και η επιστήμη υπήρξαν αρωγοί στην οριστική κατά μεγάλο ποσοστό απόρριψη των πρακτικών της Εκκλησίας που ήθελαν τον άνθρωπο να ζει με τον φόβο και να αποτελεί έρμαιο του Κλήρου. Σήμερα, οι αντιλήψεις αυτές θεωρούνται, αναχρονιστικές και οπισθοδρομικές, έτσι ώστε ακόμη και η Εκκλησία σήμερα δεν δογματίζει και δεν φανατίζει τους πιστούς με σκοπό την υποτέλειά τους. Επομένως , ο Έρασμος και ο Ραμπελαί, μπορούν να θεωρηθούν κατά την άποψη μου πρωτεργάτες της σημερινής ανεξιθρησκίας και του δικαιώματος επιλογής των πρακτικών που θα ακολουθήσει ο κάθε άνθρωπος στη ζωή του ανεξάρτητα από την θρησκεία και τα πιστεύω του καθενός.







Βιβλιογραφία

« Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας» , Γ.Βάρσος, Εκδόσεις ΕΑΠ, Τόμος Α'

«Μωρίας εγκώμιον», Έρασμος

«Γαργαντούας», Ραμπελαί

«Ευρωπαϊκά Γράμματα», Εκδόσεις ΣΟΚΟΛΗ , Τόμος Α'