Σάββατο 1 Μαρτίου 2008

Κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα νέες αποικιακές δυνάμεις αναδύονται στην Ευρωπαϊκή σκηνή και σταδιακά εξελίσσονται σε αυτοκρατορίες. Αναφέρετε ποιες δυνάμεις πρωταγωνίστησαν στη φάση αυτή της ευρωπαϊκής επέκτασης και περιγράψτε τις μεθόδους κυριαρχίας τους στις κτήσεις και τις αποικίες τους.ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Με την συγγραφή αυτή έχουμε στόχο να αναφέρουμε και να αναλύσουμε τις δυνάμεις που κυριάρχησαν κατά τον 18ο αιώνα στις θάλασσες και με τις υπερπόντιες επεκτάσεις και τους αποικισμούς , εξελίχθηκαν σε παγκόσμιες αυτοκρατορίες.
Όμως προτού εξετάσουμε αυτές τις δυνάμεις αυτές τις δυνάμεις θα έπρεπε να αναφέρουμε συνοπτικά τις προγενέστερες δυνάμεις οι οποίες «άνοιξαν» τους νέους δρόμους και έθεσαν τις βάσεις για την παγκόσμια ανάπτυξη και κυριαρχία της Ευρώπης που διήρκεσε σχεδόν πεντακόσια χρόνια.
Αυτές οι πρωτοπόρες Ευρωπαϊκές δυνάμεις ήταν τα δύο βασίλεια της Ιβηρικής χερσονήσου , η Ισπανία και η Πορτογαλία, οι οποίες μετά τις κορυφαίες ανακαλύψεις της τελευταίας δεκαετίας του 15ου αιώνα, ( ανακάλυψη της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμβο και περίπλους της Αφρικής από τον Βάσκο Ντα Γκάμα) εγκαθίδρυσαν και ισχυροποίησαν τους δύο επόμενους αιώνες τις πρώτες μεγάλες αποικιακές αυτοκρατορίες.
Οι Πορτογάλοι ίδρυσαν μια μεγάλη εμπορική αυτοκρατορία που έφτανε μέχρι τις ακτές της Κίνας , αναπτύσσοντας ένα πυκνό δίκτυο οχυρωμένων εμπορικών σταθμών και προστατεύοντας το εμπόριο ( κυρίως των μπαχαρικών) με τις κανονιοφόρους.
Η Ισπανία δραστηριοποιήθηκε κυρίως στην Νέα Ήπειρο με διαφορετικό τρόπο επέκτασης από τους Πορτογάλους. Επεδίωξε μόνιμη εγκατάσταση στις χώρες που ανακάλυψε κάνοντας εκστρατείες για την κυριαρχία περισσότερης γης αλλά και υποτάσσοντας βίαια τους ιθαγενείς κατοίκους.
Το γεγονός ότι η Ισπανία είχε προνομιακό πεδίο δράσης κυρίως την Λατινική και Κεντρική Αμερική δεν σημαίνει ότι οι Πορτογάλοι απεμπόλησαν τις ευκαιρίες της Νέας Ηπείρου δραστηριοποιούμενοι κυρίως στη Βραζιλία , η οποία τους κατοχυρώθηκε και νομικά κατόπιν της συνθήκης της Τορνεσίλιας που συνάφθηκε για την αποφυγή ενδο-Ιβηρικών διενέξεων.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Από τις αρχές του 17ου αιώνα και άλλα έθνη της Ευρώπης θέλησαν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους υπερπόντια προσδοκώντας κέρδη και πλούτο από τις νέες χώρες. Μια νέα φάση ευρωπαϊκού επεκτατισμού άρχισε από τα τέλη του 16ου αιώνα αμφισβητώντας την πρωτοκαθεδρία Ισπανών και Πορτογάλων και ζητώντας μερίδια του νέου κόσμου. Η κινητήρια δύναμη ήταν η εύρεση και το εμπόριο πολύτιμων αγαθών και δημογραφικά προβλήματα για την απαλλαγή πλεονάζοντος ή ανεπιθύμητου ανθρώπινου δυναμικού προς το νέο κόσμο. Η αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας Ισπανών και Πορτογάλων έγινε με ιδιαίτερα βίαιο τρόπο από πειρατές και κουρσάρους που λήστευαν τα εμπορικά πλοία των προαναφερομένων. Ενδεικτικό του κλίματος της εποχής είναι η χορήγηση αδειών από τη βασίλισσα της Αγγλίας προς Άγγλους ναυτικούς για διενέργεια πειρατείας και η απονομή τίτλων και αξιωμάτων προς αυτούς μετά το τέλος των επιχειρήσεων.
Σε αυτό το σημείο θα αναφέρω, αξιολογώντας τις δράσεις τους , τις νέες αποικιακές δυνάμεις που αναδύθηκαν στην ευρωπαϊκή σκηνή.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2.1

Την πρώτη επέκταση που θα εξετάσουμε είναι αυτή των Ολλανδών και δευτερεύοντος στην Αμερική. Οι Ολλανδοί επεκτάθηκαν με φορέα υλοποίησης αυτής της επέκτασης την μετοχική εταιρία των Ανατολικών Ινδιών , η οποία ιδρύθηκε το 1602 και εξασφάλισε το μονοπώλιο του εμπορίου των Ινδών. Με ένα μεγάλο στόλο νέων μικρών και ευέλικτων πλοίων και ένα πυκνό δίκτυο οχυρωμένων εμπορικών σταθμών και βάσεων ανεφοδιασμού, η εταιρία επέβαλε την ηγεμονία της στα νησιά της νοτιοανατολικής Ασίας εξαπλώνοντας την εμπορική της δραστηριότητα μέχρι και τα νησιά της Ιαπωνίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Ολλανδοί ήταν οι μόνοι Ευρωπαίοι που είχαν άδεια εμπορίου με την Ιαπωνία για δύο αιώνες περίπου.
Η πρώτη πραγματική αποικία των ολλανδών δημιουργήθηκε στο Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας , στο νοτιότερο άκρο της Αφρικής και σημείο όπου συναντώνται ο Ινδικός με τον Ατλαντικό ωκεανό. Δημιουργήθηκε κυρίως σαν σταθμός ανεφοδιασμού αλλά τα εύφορα εδάφη προσέλκυσαν γρήγορα Ολλανδούς , Γάλλους και Γερμανούς αγρότες. Ο σταθμός έπεσε στα χέρια των Άγγλων στα τέλη του 18ου αιώνα . Την ίδια κατάληξη είχε και ο αποικισμός των Ολλανδών στη βόρεια Αμερική , όπου μετά από πενήντα χρόνων κατοχής της σημερινής Νέας Υόρκης , η περιοχή έπεσε στα χέρια των Άγγλων . Η αποδυνάμωση των ολλανδών έναντι των Γάλλων και κυρίως των Άγγλων με αποκορύφωση τη χρεοκοπία της εταιρίας Ανατολικών Ινδιών στα τέλη του 18ου αιώνα.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2.2

Οι Γάλλοι άρχισαν τη συγκρότηση της αποικιακής τους αυτοκρατορίας τον 17ο αιώνα. Στην Αμερική ιδρύουν τη Νέα Γαλλία στην περιοχή του σημερινού Καναδά. Και σιγά σιγά επεκτείνονταν νότια μέχρι την κοιλάδα του Μισισιπή όπου ίδρυσαν τη Λουιζιάνα προς τιμήν του Λουδοβίκου ΙΔ’.
Στην Αμερική οι Γάλλοι εφάρμοσαν φεουδαρχικές δομές συγκρότησης και μερκαντιλιστικής αντίληψης εμπόριο καθώς οι αποικίες συναλλάσσονταν μόνο με τη μητρόπολη. Αλλά το μεγάλο πρόβλημα για τους Γάλλους ήταν η κατοχή τεράστιων εκτάσεων γης από ολιγάριθμους αποίκους με συνέπεια να μην αντέξουν στην πίεση των πολυάριθμων Άγγλων αποίκων που συνεχώς προωθούνταν δυτικά. Στην Ασία , οι Γάλλοι μιμούμενοι Άγγλους και Ολλανδούς επέλεξαν διαφορετικό τρόπο αποικισμού ιδρύοντας τη δική τους εταιρία ιδεών και στήνοντας βάσεις και σταθμούς στην Ινδία και τη Μαδαγασκάρη. Όμως η γαλλική αποικιακή αυτοκρατορία δεν άντεξε για πολύ πέφτοντας θύμα του αποικιακού ανταγωνισμού με την Μεγάλη Βρετανία.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2.3

Οι Άγγλοι στα 1600 ίδρυσαν την εταιρία Ανατολικών Ινδιών που βασίζονταν σε κεφάλαια μεγαλεμπόρων του Λονδίνου. Η εταιρία έστησε εμπορικούς σταθμούς στην Ινδία και κατάφερε να επιβάλει την βρετανική κυριαρχία σε όλη τη χώρα ενώ παράλληλα επέκτεινε τις εμπορικές δραστηριότητες σε όλη τη νοτιοανατολική Ασία εκτοπίζοντας Ολλανδούς και Γάλλους.
Στην Βόρεια Αμερική έκαναν κανονικό αποικισμό με πολυπληθείς ομάδες αποίκων . Οι αποικίες της Βόρειας Αμερικής διοικούνταν στο όνομα του Άγγλου βασιλιά από έναν κυβερνήτη και το τοπικό συμβούλιο των αποίκων. Έτσι οι αποικίες διαπνέονταν και από μία τάση αυτονομία και αυτοδιάθεσης. Η κλιμακούμενη ένταση στον αποικιακό ανταγωνισμό κορυφώθηκε με τον Επταετή Πόλεμο ( 1756-1763) μεταξύ Άγγλων και Γάλλων ο οποίος έληξε με συντριπτική νίκη των Άγγλων. Η συνθήκη του Παρισιού έθεσε τέρμα στην αποικιακή αυτοκρατορία των Γάλλων και ήταν η αφετηρία της παγκόσμιας βρετανικής ηγεμονίας που διήρκεσε σχεδόν τρεις αιώνες.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2.4

Η εικόνα της ευρωπαϊκής επέκτασης δεν θα ήταν ολοκληρωμένη αν αναφερόμασταν μόνο στις υπερπόντιες επεκτάσεις. Εξίσου σημαντική ήταν κατά τη διάρκεια του 17ου και 18ου αιώνα η κατάληψη από τη Ρωσία τεραστίων εκτάσεων ( Σιβηρία) στη βόρεια Ασία. Οι Ρώσοι σε διάστημα σχεδόν μικρότερο από έναν αιώνα έφτασαν στον Ειρηνικό ωκεανό, καθόρισαν τα σύνορα με τους Κινέζους και έτσι μπόρεσαν με πιο γερές βάσεις να προωθούν τα σχέδιά τους όσον αφορά τα ευρωπαϊκά δρώμενα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Συμπερασματικά αναφέρω ότι όλες οι χώρες της Ευρώπης συμμετείχαν στην επέκταση της ηπείρου άλλες σε μεγαλύτερο και άλλες σε μικρότερο βαθμό. Η διαφοροποίηση μεταξύ τους αφορούσε τις μεθόδους επικυριαρχίας και τους στόχους που έθετε η κάθε δύναμη. Οι Ολλανδοί μέσω της εταιρίας Ανατολικών Ινδιών αναζητούσαν μόνο το κέρδος για τους μετόχους και η στρατιωτική τους ισχύς υπήρχε μόνο για την προστασία του εμπορίου.
Οι Γάλλοι στα πλαίσια του μερκαντιλισμού έκαναν την επέκταση στη βόρεια Αμερική μέσω του κράτους μεταφέροντας και προσπαθώντας να εγκαταστήσουν δομές που δεν ταίριαζαν στα νέα δεδομένα (φεουδαρχία). Στην Ασία έκαναν εταιρία αλλά επειδή ήταν ξένη ιδέα ως προς τον ιδεολογικό τους προσανατολισμό δεν τα κατάφεραν και τόσο καλά.
Οι Ρώσοι υλοποίησαν την επέκταση μέσω του κράτους και τα κατάφεραν γιατί δεν είχαν ανταγωνισμό από άλλες αποικιοκρατικές δυνάμεις.
Οι Βρετανοί με την εταιρία τους συνεπικουρούμενοι από το ισχυρό κράτος , κατάφεραν να ισχυροποιήσουν τη θέση τους με πολυπληθή αποικισμό και μεταφορά κεφαλαίων από τη μια άκρη της γης στην άλλη , θέτοντας τις βάσεις ενός πρώιμου καπιταλισμού.
Επομένως από ότι φαίνεται η Ευρώπη προσπάθησε μέσω της αποικιοκρατικής πολιτικής , όχι μόνο να προσπορίσει κέρδη αλλά και να μεταφέρει ιδέες , πολιτισμό , επιφέροντας μεγάλες αλλαγές και πολλές φορές τρομακτικές επιπτώσεις στις τοπικές κοινωνίες , καλύπτοντας τες κάτω από ένα θρησκευτικό μανδύα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γενική Ιστορία της Ευρώπης, Τόμοι 2 , Εκδόσεις ΕΑΠ, Κ. Ράπτης
Οι Ευρωπαίοι – Νεότερη και σύγχρονη εποχή, Τόμος Α’ Β’, Εκδόσεις Σαβάλλας , Ελένη Αρβελέρ