ΘΕΜΑ : Πότε εδραιώνεται το πολιτικό πλαίσιο της Ευρώπης. Αναζητήστε τις ρίζες και την εξελικτική πορεία της διακυβέρνησης σε διάφορες

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Με αυτήν την καταγραφή έχουμε ως στόχο να εξετάσουμε πότε και με ποιόν τρόπο μπήκαν τα θεμέλια της σημερινής Ευρώπης, όχι όσο αφορά την εδαφική κατανομή, αλλά όσο αφορά το πολιτικό πλαίσιο το οποίο με τις όποιες μεταλλάξεις του υφίσταται ακόμη και σήμερα.
Ακόμη θα καταγράψουμε την πορεία της διακυβέρνησης σε μερικές περιοχές της , αναφέροντας τα γεγονότα και εξετάζοντας τις ρίζες της πορείας αυτής.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Κατ’ αρχάς για να απαντήσω στο πρώτο σκέλος του ερωτήματος, νομίζω ότι η εδραίωση της απόλυτης μοναρχίας έβαλε τα θεμέλια και την απαρχή συγκρότησης των σύγχρονων κρατών με τις συγκεντρωτικές δομές, τον μάχιμο στρατό, τους γραφειοκράτες υπαλλήλους και τους διάφορους τιτλούχους. Η άνοδος της απολυταρχίας ήταν συνυφασμένη με την συγκρότηση του κράτους, την οντότητα και επιβίωση του οποίου δεν ήταν σε θέση να εξασφαλίσουν μόνο οι ευγενείς και οι δυνάμεις της φεουδαρχίας που αντιμάχονταν ο ένας τον άλλον.
Αλλά πριν προχωρήσω παρακάτω, νομίζω ότι πρέπει να περιγράψω τον όρο απόλυτη μοναρχία. Τα βασικά χαρακτηριστικά είναι η παντοδυναμία του βασιλιά και η «ελέω Θεού» ηγεμονία του , η οποία του δίνει δικαίωμα απολυταρχικής διοίκησης καθώς και η μετάθεση στο πρόσωπό του δικαιώματος άσκησης εκτελεστικής, νομοθετικής, δικαστικής εξουσίας αλλά και η συρρίκνωση της δύναμης των αριστοκρατών και γαιοκτημόνων.
Η απόλυτη μοναρχία ήταν αποκύημα αρκετών πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών διεργασιών που συνέβησαν από το 13ο μέχρι τα τέλη του 16ου αιώνα , οπότε και εδραιώνεται. Ο 14ος αιώνας ήταν εποχή που η πείνα , οι πόλεμοι και κυρίως η επιδημία της πανώλης αποδεκάτισαν τους πληθυσμούς και προκάλεσαν μεγάλες κοινωνικές αναστατώσεις. Ο θάνατος και η ανασφάλεια οδήγησαν σε ακραίες εκδηλώσεις βίας και διωγμούς. Μεγάλες αγροτικές εξεγέρσεις σε Αγγλία και Γαλλία και ακραίες πολιτικές διαμάχες στις πόλεις μεταξύ διαφόρων τάξεων για την άσκηση της εξουσίας. Από την κρίση αυτή δεν εξαιρέθηκε ούτε η εκκλησία, η οποία μη μπορώντας να δώσει απαντήσεις στα ζωτικά προβλήματα του κόσμου αποδυναμώθηκε έναντι του λαού και των ισχυρών ηγεμόνων της εποχής. Η αποδυνάμωση της εκκλησίας και η απουσία σαφούς θρησκευτικού και πολιτικού στίγματος από μέρους της, σε συνδυασμό με την διαφθορά του κλήρου οδήγησε στη Μεταρρύθμιση , η οποία υπήρξε θεμελιώδης παράγων ισχυροποίησης της απολυταρχίας.
Η Μεταρρύθμιση συντάραξε όχι μόνο το θρησκευτικό καθεστώς αλλά και την ισορροπία της Ευρώπης δίνοντας το έναυσμα για κοινωνικές εξεγέρσεις και κρίσεις. Τόσο στις χώρες που επιβλήθηκε ( Αγγλία, Γερμανία, Κάτω Χώρες) όσο και στις χώρες που δεν μπόρεσε να ισχυροποιηθεί έδωσε την αφορμή για την επιβολή της κοσμικής εξουσίας των βασιλέων έναντι της εκκλησιαστικής εξουσίας. Βέβαια, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι η Μεταρρύθμιση ήταν αιτία ιδιαίτερα σκληρών και βίαιων θρησκευτικών πολέμων ( Τριακονταετής πόλεμος, εμφύλιος Γαλλίας) οι οποίοι δημιούργησαν περαιτέρω την ανάγκη του κόσμου για ισχυρές κεντρικές διοικήσεις που θα εγγυούνταν την ασφάλεια και την ειρήνη των λαών.
Βασικοί οικονομικοί παράγοντες στήριξης της απολυταρχίας ήταν και τα πλούτη που εισέρευσαν με τις υπερπόντιες ανακαλύψεις , το εμπόριο και η φορολογία με τα οποία στηρίχθηκε ισχυρός γραφειοκρατικός μηχανισμός και ετοιμοπόλεμος μόνιμος στρατός για την επιβολή της τάξης στο εσωτερικό και επεκτατικούς πολέμους στο εξωτερικό.
Βεβαίως πέρα από πολιτικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες που οδήγησαν στη απολυταρχία, υπήρξε και η ανάγκη ιδεολογικής και θεωρητικής στήριξης αυτής της δρομολόγησης. Οι κύριοι εκφραστές του ιδεολογικό-πολιτικού πλαισίου της απολυταρχίας υπήρξαν
Α) Ο Γάλλος Ζαν Μποντέν ο οποίος διακήρυξε ότι η βασιλική εξουσία έπρεπε να είναι απεριόριστη, δεσμευμένη μόνο από τον θείο και φυσικό νόμο και ότι ο λαός πρέπει να υπακούει χωρίς δικαίωμα εξέγερσης.
Β) Ο Άγγλος Τόμας Χόμπς , ο οποίος υποστήριζε σε αντίθεση με τον Μποντέν ότι η εξουσία δεν γνωρίζει περιορισμό από τον φυσικό ή θείο νόμο και ότι ο λαός οφείλει να υπακούει άνευ όρων.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημάνουμε την αναντιστοιχία μεταξύ θεωρίας και πράξης. Τα κράτη δεν ήταν ακόμη τόσο ισχυρά ώστε να παρεμβαίνουν ολοκληρωτικά στην κοινωνική και οικονομική ζωή των λαών. Τα όργανα αντιπροσώπευσης των τάξεων λειτουργούσαν σαν αντίβαρο στη βασιλική εξουσία και ο βασιλιάς λάβαινε σοβαρά υπ’ όψιν του τα συμφέροντα των τάξεων , ειδικά των ευγενών , του κλήρου και των εμπόρων. Όταν ο βασιλιάς πίεζε πολύ ειδικά μέσω της φορολογίας και της στρατολογίας είχαμε εξεγέρσεις, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις εξανάγκαζαν το βασιλιά σε υποχωρήσεις.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

Σε αυτήν την ενότητα θα παραθέσουμε την εξελικτική πορεία του συστήματος διακυβέρνησης στη Γαλλία και στη Αγγλία της εποχής εκείνης και θα καταγράψουμε τα χαρακτηριστικά τους.

2.1

Η Γαλλία ήδη από τον ύστερο Μεσαίωνα είχε ήδη συγκροτηθεί σε απολυταρχικό καθεστώς με όλα τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα. Είχε δημιουργηθεί ένας γραφειοκρατικός μηχανισμός, εισπράττονταν φόροι , υπήρχε στρατός που κάλυψε τις ανάγκες του Εκατονταετούς πολέμου και περιορίστηκε η δύναμη των επαρχιωτών αριστοκρατών.
Η απολυταρχία της Γαλλίας ήταν στο πνεύμα των θεωριών του Μποντέν και ο βασιλιάς σεβόταν και προστάτευε την εδαφική ακεραιότητα της χώρας του, τους κανόνες διαδοχής , την θρησκεία, τη ζωή και τα αγαθά των υπηκόων του.
Η απολυταρχίας της Γαλλίας προσπάθησε να επιβληθεί με πολλούς τρόπους, αν και όχι πάντα με θετικά για αυτήν αποτελέσματα, πάνω σε όλους τους τομείς που αφορούσαν τους Γάλλους υπηκόους και το κράτος.
Α) Στο θρησκευτικό τομέα μετά από συμφωνία με τον Πάπα απέκτησε δικαίωμα διορισμού επισκόπων , έχοντας ως άμεσο αποτέλεσμα τον διοικητικό έλεγχο της εκκλησίας και της περιουσίας της, ενδυναμώνοντας έτσι τη θέση του βασιλιά έναντι αυτής. Ξεκίνησε διώξεις Προτεσταντών (Ουγενότων) με εκτελέσεις και δημεύσεις περιουσιών αντιφρονούντων. Αυτό οδήγησε σε ένα σκληρό και αιματηρό εμφύλιο πόλεμο που κράτησε τριάντα χρόνια και έληξε με το Διάταγμα της Νάντης που αναγνώριζε τα δικαιώματα των Προτεσταντών στην πίστη τους. Αργότερα βέβαια. Αργότερα βέβαια, ο Λουδοβίκος ΙΔ’ κατάργησε το Διάταγμα της Νάντης και ακολουθώντας σκληρή πολιτική διώξεων , δημεύσεων περιουσιών και αποκλεισμών εξώθησε χιλιάδες Ουγενότους στην εξορία στερώντας έτσι τη Γαλλία από πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό. Έτσι κατάφερε να εγκαταστήσει μια πλασματική θρησκευτική απολυταρχία.
Β) Στον οικονομικό τομέα η απολυταρχία με άξονα την εμποροκρατία (Μερκαντιλισμός) πήρε μια σειρά από μέτρα ( μονοπώλια, φοροαπαλλαγές, έλεγχος εργατών) που καθόριζαν κεντρικά την οικονομική ζωή και στόχευαν στην αύξηση των πόρων του βασιλιά μέσα από έλεγχο των εξαγωγών και εισαγωγών. Όμως η σκληρή πολιτική στον οικονομικό τομέα και η δυσαρέσκεια των επαρχιωτών αριστοκρατών οδήγησε τον πληθυσμό στην εξέγερση της Σφενδόνης , η οποία κατεστάλη βιαίως ύστερα από πέντε χρόνια συγκρούσεων.
Γ) Στον πολιτικό τομέα η γαλλική απολυταρχία ευτύχησε να έχει δύο πολύ ικανούς και ισχυρούς πρωθυπουργούς ( Ρισελιέ, Μαζαρέν) οι οποίοι παρέδωσαν στον Λουδοβίκο ΙΔ’ μια χώρα με ισχυρή γραφειοκρατία , ανθηρά οικονομικά , ισχυρό μόνιμο στρατό, υποταγμένους αριστοκράτες και υπάκουη εκκλησία. Έτσι ο Λουδοβίκος ΙΔ’ έγινε σημείο αναφοράς των ιστορικών προσωποποιώντας τον όρο απόλυτη μοναρχία. Διοικούσε «ελέω Θεού» με τη βοήθεια του βασιλικού συμβουλίου συγκεντρώνοντας και τις τρεις εξουσίες(νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική) στο πρόσωπό του. Συγκέντρωσε γύρω του τους αριστοκράτες κάνοντάς τους αυλικούς με σκοπό να τους ελέγχει και να προσδίδει κύρος στη βασιλεία του.
Όμως η διακυβέρνηση του Λουδοβίκου ΙΔ’ δεν βρήκε άξιους συνεχιστές με συνέπεια η μοναρχία να χάσει την αίγλη της και η Γαλλία μέσα από τη λαϊκή δυσαρέσκεια να οδηγηθεί στη Γαλλική Επανάσταση.

2.2

Σε αυτό το τμήμα της εργασίας μου θέλω να εξετάσουμε τον τρόπο διακυβέρνησης στην Αγγλία , η οποία σε αντίθεση με την ηπειρωτική Ευρώπη θεωρείται ιστορική ιδιαιτερότητα λόγω της ήττας της απόλυτης μοναρχίας σχεδόν έναν αιώνα πριν από τη Γαλλική Επανάσταση.
Επίσης ιδιαιτερότητα αποτελεί η ύπαρξη της Μάγκνα Κάρτα και κοινοβουλίου στο οποίο εκπροσωπούνταν κατά κύριο λόγο οι γαιοκτήμονες και οι έμποροι. Μια άλλη ιδιαιτερότητα αποτελεί η ηπιότητα των θρησκευτικών αντιπαραθέσεων σε αντίθεση με την βιαιότητα αυτών στην ηπειρωτική Ευρώπη. Ο Ερρίκος Η’ και η Ελισάβετ Α’ ενίσχυσαν τη μοναρχία στην Αγγλία χωρίς να θίξουν την κοινή γνώμη και το κοινοβούλιο.
Όμως με την εγκαθίδρυση στην εξουσία της δυναστείας των Στιούαρτ μια σειρά αδέξιων χειρισμών και επιλογών από μέρους τους οδήγησαν την Αγγλία στην πρώτη κοινοβουλευτική μοναρχία στην Ευρώπη η οποία υφίσταται ως τις ημέρες μας. Οι Στιούαρτ προσπάθησαν να επιβάλουν απόλυτη εξουσία ερχόμενοι σε σύγκρουση με τις ισχυρές κοινωνικές τάξεις των αστών εμπόρων και των γαιοκτημόνων. Με την επιβολή βαριάς φορολογίας και τον περιορισμό της ελευθερίας των επιχειρηματιών και εμπόρων, προκάλεσαν μεγάλες αντιδράσεις με αποκορύφωμα την καθαίρεση και εκτέλεση του Καρόλου Α’ από τους κοινοβουλευτικούς με ηγέτη τον Όλιβερ Κρόμγουελ. Η παλινόρθωση της μοναρχίας επιτεύχθηκε μετά από συμφωνία για σεβασμό του κοινοβουλίου και των αρχών της Μάγκνα Κάρτα. Μετά την αθέτηση των υποσχέσεων εκ μέρους της μοναρχίας η χώρα οδηγήθηκε στην αναίμακτη Ένδοξη Επανάσταση , που μέσα από τον Χάρτη Δικαιωμάτων οριοθέτησε και διασαφήνισε τα όρια της μοναρχίας. Κατοχυρώθηκαν έτσι οι ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών, αυξήθηκαν οι δικαιοδοσίες του κοινοβουλίου, περιορίστηκαν οι εξουσίες του βασιλιά και εδραιώθηκε η κοινοβουλευτική μοναρχία.
Το νέο πολιτικό καθεστώς προκάλεσε τον θαυμασμό των διαφωτιστών και φιλοσόφων της εποχής και λειτούργησε σαν πρότυπο για την Γαλλική Επανάσταση σχεδόν εκατό χρόνια μετά.
Τέλος, θέλω να επισημάνω ότι σε αντίθεση με τη Γαλλία όπου οι εξεγέρσεις είχαν και τη συμμετοχή λαϊκών στρωμάτων, στην Αγγλία οι αντιπαραθέσεις αφορούσαν το βασιλιά και τους ευγενείς που δεν ήθελαν να χάσουν τα προνόμιά τους.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Συμπερασματικά, πρέπει να αναφέρουμε ότι η εδραίωση του πολιτικού πλαισίου της Ευρώπης ξεκίνησε με την επικράτηση των απολυταρχικών καθεστώτων στις αρχές του 17ου αιώνα και επηρεάζει ακόμη τη δομή των εθνικών κρατών. Τότε τέθηκαν σε ισχύ και εφαρμόστηκαν πολλοί θεσμοί , οι οποίοι λειτουργούν μέχρι σήμερα αποδεικνύοντας την χρησιμότητά τους ( γραφειοκρατική οργάνωση κράτους, τακτική φορολόγηση και μόνιμος στρατός για την επιβολή των αποφάσεων).
Στα αρνητικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι η απολυταρχία λειτουργούσε πάντα υπέρ των ευγενών και γαιοκτημόνων και αυτό επέφερε πολλές κοινωνικές εντάσεις. Αυτές οι εντάσεις και με την πάροδο του χρόνου κατέστησαν το σύστημα αναξιόπιστο στα μάτια των πολιτών, μη μπορώντας να καλύψει τις ανάγκες τους και έτσι επήλθε η κατάργησή της.

Μιχάλης Σαράφης

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κ. Ράπτης (1999), Γενική Ιστορία της Ευρώπης, Τόμος Α’, Πάτρα, ΕΑΠ

Ελένη Αρβελέρ, Maurice Aymard , Οι Ευρωπαίοι, Τόμος Α’,Αθήνα, Σαββάλας