ΘΕΜΑ: Οι μετακινήσεις των λαών μετά την πτώση του ρωμαϊκού κόσμου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Με αυτή την συνοπτική εργασία έχουμε στόχο να αποδείξουμε πως οι μεταναστεύσεις των γερμανικών λαό κατά τον 4ο έως τον 7ο αιώνα και οι επιδρομές των Αράβων, Νορμανδών και Μαγυάρων κατά τον 8ο αιώνα έως τον 10ο αιώνα πάνω στα απομεινάρια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας επέδρασαν στην μετεξέλιξη της Ευρώπης.
Βεβαίως όλα τα παραπάνω είναι μια υπόθεση εργασίας σε αυτήν την πρώτη φάση του κειμένου αλλά με την μελέτη των μετακινήσεων και των χαρακτηριστικών τους θα δούμε ποιες τομές και ποιες συνέχειες σηματοδότησαν.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1
Κατά την διάρκεια του 4ου αιώνα καταγράφηκαν στο χώρο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μεγάλες μετακινήσεις «βαρβαρικών» φύλων (κυρίως γερμανικών) κάτω από την πίεση των Ούννων .Οι Ούννοι ήταν τουρκόφωνοι έφιπποι νομάδες κεντροασιατικής καταγωγής (Κασπία θάλασσα). Το 375μ.Χ εισέβαλαν στην Ουκρανία κατέστρεψαν το εκεί γοτθικό βασίλειο και εγκαταστάθηκαν στην ουγγρική πεδιάδα από όπου διενεργούσαν πρωτοφανούς αγριότητας επιδρομές στο ρωμαϊκό έδαφος.
Οι Βησιγότθοι του Δούναβη κάτω από την πίεση των Ούννων μετακινήθηκαν νότια στην Θράκη και στην Ιλλυρία γύρω στα 400μ.Χ από όπου διενεργούσαν επιδρομές με αποκορύφωμα τη λεηλασία της Ρώμης το 410μ.Χ. Μετά διέσχισαν την Νότια Γαλατία και εγκαταστάθηκαν στην Τουλούζη η οποία έγινε η πρωτεύουσα του πρώτου «βαρβαρικού» βασιλείου σε εδάφη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Οι Βησιγότθοι με την συγκατάθεση της Ρώμης κατέλαβαν την Ακουιτανία και την Ιβηρική χερσόνησο και κυβέρνησαν μέχρι τις αρχές του 6ουμ.Χ αιώνα.
Οι Οστρογότθοι ήταν ο ανατολικός κλάδος των Γότθων και εντοπίζονταν στα βόρεια της Κριμαϊκής Χερσονήσου. Κάτω από την πίεση των Ούννων κινήθηκαν δυτικά και με την προτροπή του αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης εισέβαλαν στην Ιταλία και αποκατέστησαν την εξουσία του αυτοκράτορα. Το βασίλειό τους υπό την ηγεσία του Θεοδώριχου Α’ (473-527) ήταν ένα από τα ισχυρότερα γερμανικά βασίλεια και επιβλήθηκε στα υπόλοιπα βασίλεια εκτός των Φράγκων.
Οι Φράγκοι ήταν γνωστοί στους Ρωμαίους από προηγούμενες εκστρατείες αλλά ισχυροποίησαν τη θέση τους στη Δυτική και Βορειοδυτική Ευρώπη στα τέλη του 5ουμ.Χ αιώνα. Ο βασιλιάς τους Κλόβης ή Χλωδοβίκος δημιούργησε ένα μεγάλο βασίλειο στο μεγαλύτερο μέρος της Γαλατίας και στα εδάφη ανατολικά και δυτικά του Ρήνου ποταμού. Το βασίλειο των Φράγκων υπό την δυναστεία των Μεροβίγγειων διατηρήθηκε για περίπου δυόμισι αιώνες. Ο Κλόβης ισχυροποίησε τη θέση του βασιλείου του έναντι των άλλων γερμανικών βασιλείων μόλις ο ίδιος ασπάστηκε τον ορθόδοξο Χριστιανισμό( τότε το σχίσμα των εκκλησιών δεν υφίστατο).
Οι Λομβαρδοί προερχόμενοι από τον κάτω Έλβα εγκαταστάθηκαν τον 6ο αιώνα νότια του Δούναβη. Υπό την πίεση τουρκικών φύλων εισέβαλαν το 568μ.Χ στην ιταλική χερσόνησο και μέχρι το 600μ.Χ κατέκτησαν το μεγαλύτερο μέρος της.
Βεβαίως αυτά δεν ήταν τα μοναδικά φύλα που εισήλθαν στα εδάφη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Μετακινήθηκαν ακόμη οι Αλανοί, Σουηβοί, Αλαμανοί και Βουργουνδοί, οι οποίοι το 406μ.Χ κατέλυσαν οριστικά την μεθόριο του Ρήνου. Άλλα φύλα ήταν οι Άγγλοι, οι Σάξονες και οι Γιούτες οι οποίοι εποίκισαν τα βρετανικά νησιά που είχαν εγκαταλειφθεί από τους Ρωμαίους και ίδρυσαν διάσπαρτα μικρά βασίλεια. Δεν αναφέρομαι πιο αναλυτικά σε αυτά τα φύλα γιατί θεωρώ πως η συμβολή τους στην διαμόρφωση των συνθηκών της εποχής ήταν υποδεέστερη των φύλων που εξέθεσα κάπως πιο αναλυτικά.
Για να συνοψίσουμε και να εξετάσουμε τα μέχρι τώρα γραφόμενα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι μεταναστεύσεις των λαών που αναφέραμε έγιναν κατά δύο κύματα. Το πρώτο μεταναστευτικό κύμα εισήλθε βιαίως στα εδάφη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αλλά λόγω του πρωτογονισμού τους δεν κατάφεραν να διεισδύσουν στις δομές και τους θεσμούς της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Γι αυτό ενσωμάτωσαν και αλλοτριώθηκαν από την προηγμένη ρωμαϊκή κυβερνητική κουλτούρα και αποδέχτηκαν την λατινική γλώσσα και την χριστιανική θρησκεία. Αυτό που δεν αποδέχτηκαν ήταν η αρχή της «Res publica» , της αποδοχής του κράτους πάνω από τον άνθρωπο, με συνέπεια τον κατακερματισμό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σε πολλά μικρά ή μεγαλύτερα βασίλεια όπου ο κάθε βασιλιάς διένειμε τα εδάφη του βασιλείου στους απογόνους του. Το δεύτερο κύμα εισήλθε πιο μαζικά επειδή το πρώτο κύμα είχε διαμορφώσει ήδη νέες συνθήκες και είχε ξεπεραστεί το δέος που προκαλούσε η ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Γι αυτό πιο εύκολα ενσωμάτωσαν επιδράσεις ρωμαϊκές και γερμανικές δημιουργώντας κάτι νέο.

Υποενότητα 1.1
Τώρα θα εξετάσουμε και θα αναφέρουμε τα χαρακτηριστικά των επιδρομέων του 8ου –11ου αιώνα, Αράβων, Μαγυάρων και Σκανδιναβών.
Οι Άραβες με την ισλαμική παιδεία ( μονοθεϊστικό , θρησκευτικό και πολιτικό δόγμα) ξεκινώντας από τα προγεφυρώματα που είχαν στήσει τα προηγούμενα χρόνια άρχισαν επιδρομές, κυρίευσαν τις Βαλεαρίδες νήσους, την Κορσική, την Σικελία και στα μέσα του 9ου αιώνα κατέλαβαν τη Γένοβα και έφτασαν μέχρι τις Άλπεις λεηλατώντας και αρπάζοντας ανθρώπους για τα σκλαβοπάζαρα.
Οι Μαγυάροι , ο τελευταίος νομαδικός λαός της ασιατικής στέπας που εισέβαλε στην Ευρώπη κατόπιν πιέσεων από Τούρκους Πετσενέγκους και Βουλγάρους στα τέλη του 9ου αιώνα, εξαπέλυαν επιδρομές λεηλατώντας την ύπαιθρο και τις πόλεις. Το 955μ.Χ εγκαταστάθηκαν μόνιμα στη σημερινή Ουγγαρία και ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό.
Οι Σκανδιναβοί ήταν γερμανικά φύλα που ζούσαν απομονωμένα στη σκανδιναβική χερσόνησο και είχαν μεγάλες ομοιότητες με τα νότια γερμανικά φύλα. Με τις ναυτικές τους ικανότητες εισέβαλαν τελευταίοι στα δυτικά παράλια της Ευρώπης κυρίως και τρομοκρατούσαν τους πληθυσμούς. Οι Σκανδιναβοί χωρίζονταν σε τρεις ομάδες: α) Τους Σουηδούς, που κυριαρχούσαν στα ανατολικά παράλια της Βαλτικής τον 7ο αιώνα κάνοντας εμπόριο και διαπλέοντας ποταμούς και λίμνες της ρώσικης πεδιάδας έφτασαν μέχρι την Κασπία και τη Μαύρη θάλασσα. Τον 9ο αιώνα ίδρυσαν το πριγκιπάτο του Κιέβου, πρόδρομο του ρωσικού κράτους β) Τους Νορβηγούς, που προτιμούσαν τα ποντοπόρα ταξίδια και έκαναν επιδρομές στην Βρεττάνη και στον Λίγηρα ποταμό. Τον 9ο αιώνα κατέλαβαν την Ιρλανδία και την Ισλανδία γ) Τους Δανούς που έκαναν ληστρικές επιδρομές και προκάλεσαν αίσθημα ανασφάλειας στην βόρεια και δυτική Ευρώπη. Ίδρυσαν το βασίλειο της Νορμανδίας το 911μ.Χ στην περιοχή του Σηκουάνα και ένα βασίλειο το 876μ.Χ στην ανατολική Αγγλία.

Ενότητα 2
Μια σοβαρή επίπτωση είχε αυτή η διαρκής και βίαιη μετακίνηση πληθυσμών στα εδάφη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ήταν η εγκατάλειψη και η παρακμή των αστικών κέντρων που ήταν εύκολη λεία για τους εισβολείς. Παράλληλα εγκαταλείφθηκαν και οι εμπορικές δραστηριότητες με συνέπεια οι κάτοικοι να αναζητήσουν τροφή και ασφάλεια κοντά στους ισχυρούς μεγαλογαιοκτήμονες. Οι γερμανικοί λαοί εύκολα υιοθέτησαν το ρωμαϊκό σύστημα «villa» δηλαδή τη δημιουργία μιας αγροτικής μικροκοινωνίας με κέντρο αναφοράς την έπαυλη του τοπικού γαιοκτήμονα που είχε ρωμαϊκές ή βαρβαρικές ρίζες. Αυτοί οι γαιοκτήμονες κατά την διάρκεια του 4ου και 5ου μ.Χ αιώνα είχαν συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη και αποτέλεσαν τον πρόδρομο της φεουδαρχίας. Στο επίπεδο τώρα της μορφής της βασιλικής εξουσίας, ενώ οι Γερμανοί αποδέχτηκαν τον αυτοκρατορικό θεσμό υπήρξε διαφοροποίηση όσον αφορά την βασιλική εξουσία και την διαδοχή. Οι Γερμανοί βασιλείς λόγω του ότι δεν αποδέχτηκαν όπως προείπαμε την αρχή της «Res publica» εγκαθίδρυσαν μοναρχίες απόλυτες , κληρονομικές και πατρογονικές. Η θέση όμως του βασιλιά ήταν επισφαλής λόγω μη διαχωρισμού προσωπικών πόρων και δημόσιας περιουσίας. Ο βασιλιάς ήταν σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένος από την στήριξη των τοπικών αρχόντων λόγω του ότι η διενέργεια πολεμικών επιχειρήσεων στηριζόταν οικονομικά από τον ίδιο και από τα λάφυρα που αποκόμιζε. Ο πρώτος βασιλιάς που εγκαθίδρυσε ένα κεντρικό σύστημα διοίκησης στα πρότυπα της ανύπαρκτης πλέον ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ήταν ο Καρλομάγνος ο οποίος ανέμιξε ρωμαϊκά και γερμανικά στοιχεία. Ο ίδιος επίσης καθιέρωσε τη λατινική γλώσσα και διέδωσε τη χριστιανική θρησκεία. Σημαντική υπήρξε επίσης η συμβολή του στον τομέα της παιδείας, των τεχνών και της αρχιτεκτονικής με την ανέγερση δεκάδων ναών. Μπορούμε να πούμε ότι υπήρξε μια αναβίωση της δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αλλά με κυρίαρχο τον ρόλο του Χριστιανισμού. Βέβαια με το θάνατό του κατά τα πρότυπα της φραγκικής παράδοσης της διαδοχής η αυτοκρατορία του διαιρέθηκε αλλά οι βάσεις είχαν πλέον τεθεί. Βεβαίως η μεσαιωνική Ευρώπη οφείλει πολλά όσον αφορά την διαμόρφωση του πολιτισμού της και στο δεύτερο κύμα εισβολέων που εισήλθαν κατά την διάρκεια του 8ου –11ου αιώνα μ.Χ. Οφείλουμε να σταθούμε με προσοχή και να επικεντρώσουμε στους Άραβες του Ισλάμ οι οποίοι συνέβαλλαν όσο κανείς άλλος στην μετεξέλιξη της Ευρώπης. Οι λόγιοι Άραβες μετέφεραν τη γνώση και την επιστήμη της ανατολής στην χριστιανική Ευρώπη. Μετέφρασαν επιστημονικά έργα και αρχαίους Έλληνες συγγραφείς στα λατινικά. Μετέδωσαν τις γνώσεις τους στην ιατρική , την θεραπευτική και την φαρμακολογία. Δίδαξαν επίσης τις ναυτικές και χαρτογραφικές τους δεξιότητες , τη χρήση του αστρολάβου, το δεκαδικό σύστημα στα μαθηματικά και πολλά άλλα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Μελετώντας και αναλύοντας όλα τα παραπάνω ιστορικά στοιχεία διαφαίνεται τελικά πως οι τομές και οι συνέχειες στο χώρο διαμόρφωσης της ευρωπαϊκής ιστορίας στην περίοδο που μελετάμε , είναι οι εξής: Η ίδρυση και ανάπτυξη πολλών μικρών βασιλείων που σε αρκετές περιπτώσεις αποτέλεσαν τη βάση σημερινών κρατών. Η διάδοση και η εκμάθηση της λατινικής γλώσσας που αποτέλεσε τη βάση για πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες του σύγχρονου κόσμου. Η εξάπλωση και η αφομοίωση του χριστιανικού δόγματος σε όλη την ευρωπαϊκή επικράτεια με ελάχιστες εξαιρέσεις αλλά και η ενδυνάμωση του ανώτερου κλήρου σε επίπεδο όχι μόνο θρησκευτικό αλλά και πολιτικό. Η εξασθένιση του θεσμού της κεντρικής εξουσίας και η διάχυση αυτής σε περιφερειακά κέντρα εξουσίας ( κλήρος, γαιοκτήμονες, τοπικοί άρχοντες-φεουδάρχες). Η παρακμή των αστικών κέντρων με ότι αυτό συνεπάγεται σε επίπεδο ιδεολογικών ζυμώσεων και κοινωνικών αναζητήσεων. Η αποδυνάμωση της εμπορικής δραστηριότητας,λόγω πολέμων και εγκατάλειψης εμπορικών οδών με παράλληλη στροφή σε πρωτογενείς παραγωγικές διαδικασίες είχαν ως άμεση συνέπεια την εξασθένιση της αμφίδρομης ανταλλαγής ιδεών και πολιτισμού. Και τέλος η εγκατάλειψη των γραμμάτων και των τεχνών με εξαίρεση την εποχή του Καρλομάγνου και την ευεργετική επίδραση των Αράβων.

Με όσα ανέφερα παραπάνω θεωρώ ότι η μεταναστευτική πορεία των λαών υπήρξε σημαντική με θετικά και αρνητικά στοιχεία για την μετεξέλιξη του ευρωπαϊκού χώρου.

Βιβλιογραφία

1) Κώστας Ράπτης, « Γενική Ιστορία της Ευρώπης», Τόμος Α
2) Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ - Maurice Aymard «Οι Ευρωπαίοι», Τόμος Α